Kenniswijzer

Kleuterverlenging betekent dat een kind een extra jaar in de kleuterklas (groep 2) blijft in plaats van door te stromen naar groep 3. Dit wordt overwogen wanneer er zorgen zijn over de ontwikkeling van het kind, bijvoorbeeld op het gebied van werkhouding of wanneer bepaalde vaardigheden nog onvoldoende ontwikkeld zijn om succesvol aan groep 3 te beginnen.

 De primaire gedachte achter kleuterverlenging is dat het kind door een extra jaar in een meer speelse en ontwikkelingsgerichte omgeving de kans krijgt om achterstanden in te halen en zich beter voor te bereiden op de meer schoolse aanpak van groep 3. Men hoopt dat dit leidt tot meer zelfvertrouwen en een succesvollere schoolcarrière op de lange termijn. 

Uit onderzoek blijkt dat de voordelen van kleuterverlenging vaak van tijdelijke aard zijn. Veel kinderen die een extra jaar kleuteren, laten in hogere groepen alsnog een nieuwe achterstand zien. Dit suggereert dat het verlengen van de kleutertijd niet altijd de fundamentele oorzaken van de ontwikkelingsachterstand aanpakt.

In plaats van automatisch te kiezen voor kleuterverlenging, worden verschillende andere aanpakken als effectiever gezien. Dit omvat ten eerste een duidelijke onderwijskundige visie binnen het onderbouwteam op zowel pedagogisch als didactisch gebied. Ten tweede is het cruciaal om in groep 3 zo snel mogelijk aan te sluiten bij het individuele niveau van het kind.

Een sterke doorgaande lijn tussen groep 2 en groep 3 is essentieel. Dit betekent dat er gerichte aandacht moet zijn voor spelend leren, ook in de overgang naar groep 3. Door de speelse elementen te behouden en geleidelijk over te gaan naar meer formele leeractiviteiten, kan de overgang soepeler verlopen en kunnen potentiële achterstanden beter worden opgevangen.

Het is van groot belang dat leerkrachten van zowel groep 2 als groep 3 op de hoogte zijn van elkaars doelen en werkwijzen. Deze kennis zorgt voor een betere afstemming in het onderwijsaanbod en een vloeiendere overgang voor de kinderen. Wanneer beide groepen weten waar de focus ligt en welke vaardigheden worden nagestreefd, kan de ontwikkeling van het kind optimaal worden ondersteund. 

Wanneer er twijfel bestaat of een kind klaar is om door te stromen naar groep 3, is het belangrijk om niet alleen te kijken naar specifieke vaardigheden of de werkhouding op dat moment. Een bredere kijk op de ontwikkeling van het kind en de mogelijkheden tot differentiatie en ondersteuning in groep 3 zijn hierbij van belang.

Executieve functies zijn hersenprocessen die je helpen om je gedrag, emoties en gedachten te sturen en doelgericht in te zetten. 

Tot de leeftijd van 5 jaar groeien de hersenen erg hard. Het gericht stimuleren van executieve functies in deze periode is daarom erg zinvol. 

Bij kleuters zijn de volgende drie executieve functies het belangrijkst: werkgeheugen, cognitieve flexibiliteit en impulscontrole. 

Het werkgeheugen zorgt ervoor dat je tijdelijk informatie kunt vasthouden terwijl je ondertussen iets anders doet. Een voorbeeld is wanneer je een kind vraagt om zijn beker in zijn tas te stoppen, zijn jas aan te trekken en vervolgens naar buiten te gaan. 

Cognitieve flexibiliteit betekent dat je je snel kunt aanpassen aan nieuwe situaties.  Een kind met goede cognitieve flexibiliteit heeft er bijvoorbeeld geen moeite mee wanneer je twee activiteiten in het dagritme ineens omwisselt. 

Impulscontrole zorgt ervoor dat je in staat bent om ongepast gedrag of storende prikkels te onderdrukken. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in het niet voor je beurt praten. 

In een kleine kring komen kleuters vaker aan het woord en kun je de instructiematerialen en het tempo beter afstemmen op hun individuele behoeften. Dit vergroot hun betrokkenheid en daarmee ook de leeropbrengsten. 

Omdat de instructie en materialen beter aansluiten bij hun individuele behoeften en ze vaker de gelegenheid krijgen om actief deel te nemen door aan het woord te komen. 

Door de verhoogde betrokkenheid van de kleuters en het beter kunnen afstemmen van de instructie op hun individuele zone van naaste ontwikkeling. 

Je kunt deze kleuters combineren met sterkere leerlingen, zodat zij kunnen leren van kinderen die al verder zijn in hun ontwikkeling. 

Door veel aandacht te besteden aan klassenmanagement, zodat andere kinderen zelfredzaam en zelfstandig aan het werk zijn en de leerkracht zich kan focussen op de kleine kring. 

 In de kleine kring kun je de instructie beter afstemmen op de zone van naaste ontwikkeling van de individuele kleuter, waardoor ze effectiever leren. 

Goed klassenmanagement is cruciaal, zodat de andere kinderen in de klas zelfstandig kunnen werken en de leerkracht ongestoord instructie kan geven in de kleine kring. 

Betekenisvolle activiteiten zijn activiteiten die relevant en interessant zijn voor kleuters, waardoor ze intrinsiek gemotiveerd en betrokken zijn. Ze zien het nut of de relevantie van de activiteit in, vaak omdat het aansluit bij hun spel of dagelijkse ervaringen. 

Betekenisvolle activiteiten zorgen voor een hogere motivatie en betrokkenheid bij kleuters. Dit leidt tot een verhoogd leerrendement, omdat ze actiever deelnemen en meer interesse tonen. 

Een activiteit met een specifiek doel heeft een leerdoel voor ogen (bv. ontluikende geletterdheid stimuleren), maar de activiteit zelf is mogelijk niet relevant of interessant voor het kind (bv. woordkaarten nastempelen). Een betekenisvolle activiteit integreert het leerdoel in een context die voor het kind relevant en boeiend is, vaak binnen spel (bv. een boodschappenlijst schrijven voor de huisjeshoek). 

Wanneer activiteiten betekenisvol zijn, zien kleuters het nut ervan in, wat hun intrinsieke motivatie verhoogt. Ze zijn meer bereid om deel te nemen en zich te concentreren, wat leidt tot een hogere betrokkenheid. 

Doordat kleuters gemotiveerder en meer betrokken zijn bij betekenisvolle activiteiten, nemen ze de leerstof beter op. De activiteit voelt minder aan als een opgelegde taak en meer als een natuurlijke stap binnen hun spel of interesse, wat het leren bevordert. 

Betekenisvolle activiteiten vergroten de kans op succeservaringen, omdat kleuters meer gemotiveerd zijn om de activiteit tot een goed einde te brengen. Succeservaringen dragen bij aan het gevoel van competentie en eigenaarschap over hun eigen leerproces. 

Een belangrijke manier om activiteiten betekenisvol te maken, is door ze onderdeel te maken van het spel van de kleuters. Koppel leerdoelen aan activiteiten die aansluiten bij hun interesses en de context van hun spelwereld. 

Het is belangrijk om niet alleen naar het leerdoel te kijken, maar vooral te bedenken hoe de activiteit binnen de belevingswereld van de kleuter past en betekenisvol kan worden gemaakt. Het integreren van het doel in spel of relevante context is cruciaal.